Nowa strona 3 » Maskowanie, adaptacja, stereotypie - nowe spojrzenie na dziewczęta w spektrum autyzmu.

W CEKUŚ Centrum Kultury Śląskiej w Nakle Śląskim w dniu 29 kwietnia 2025 r. odbyła się konferencja „Zrozumieć Autyzm” organizowana przez Powiatową Społeczną Radę ds. Osób Niepełnosprawnych oraz Stowarzyszenie Na Rzecz Dzieci z Zespołem Aspergera "Auxilium". Miałam tę przyjemność być jej częścią, przybliżając bardzo ważny aspekt diagnozy dziewczyn ze spektrum autyzmu. Specyfika funkcjonowania dziewczyn ze spektrum na tyle różni się od chłopców, że w sposób znaczący utrudnia to lub znacznie opóźnia postawienie diagnozy.

Co zatem je wyróżnia w szczególności?

👉MASKOWANIE

dziewczynki w spektrum autyzmu uczą się tego bardzo wcześnie i często już w nastoletnim wieku są mistrzyniami kamuflażu,
ukrywają bardzo wiele swoich cech, szczególnie dotyczących niezrozumienia niuansów sytuacji społecznych czy swoich zmagań w zakresie zaburzeń sensorycznych,
pozwala to im na radzenie sobie w grupie, jednak niesie za sobą ogromne koszty psychiczne i znacznie utrudnia uzyskanie właściwej diagnozy

Przykłady:

problemy z utrzymywaniem modalnego kontaktu wzrokowego

dziewczyny świetnie się uczą, udają, że patrzą w oczy, a raczej patrzą na czoło, nos, w okolicy oczu, lub borykają się z natarczywym wpatrywaniem się w kogoś,

problemy z rozumieniem komunikatów

wykazują większą niż chłopcy umiejętność naśladowania dźwięków, tekstów: ale nie często oznacza to, że rozumieją o czym się mówi,

problemy w komunikacji

czasem dziewczyny w spektrum dostosowują się do osoby, z którą rozmawiają, do tego stopnia, że naśladują jej wyraz twarzy, gesty, odzwierciedlają nastrój i emocje; autystyczne dziewczęta bardzo często uczą się społecznych zachowań również z książek i filmów.

👉KOMPENSACJA I ADAPTACJA SPOŁECZNA

unikanie codziennych wymagań, często traktowanych przez otoczenie jako zwykłe, wręcz banalne czynności,

unikają konfliktów, a w sytuacjach społecznych skłonne są do przepraszania i łagodzenia nieporozumień, nawet jeśli nie odzwierciedla to ich prawdziwej emocjonalnej reakcji,

zapamiętują schematy rozmów,

dostosowanie się do norm społecznych, korzystanie z wyuczonych zasad.

👉STEREOTYPIE ZACHOWANIA

dziewczęta mają mniej ograniczonych oraz stereotypowych zachowań w porównaniu z chłopcami,

ich szczególne i czasami intensywne zainteresowania nie są postrzegane, zarówno w kontekście kulturowym, społecznym, jak i rozwojowym, jako tradycyjnie powiązane z ASD,

szczególnym obszarem ich zainteresowań są takie dziedziny, jak literatura, sztuka, języki, zachowania u ludzi lub zwierząt, psychologia, pedagogika, logopedia, medycyna, moda, kosmetyki, teatr, taniec itp.

👉TOŻSZAMOŚĆ PŁCIOWA I ORIENTACJA SEKSUALNA

kobiety z ASD wykazują większą różnorodność pod względem orientacji seksualnej w porównaniu i do neurotypowych osób i do mężczyzn w spektrum autyzmu,
wśród kobiet i osób z oznaczonych przy urodzeniu płcią żeńską w spektrum autyzmu 76,3% identyfikuje się jako nieheteroseksualne (badania 2016 r.)

Jaka jest zatem dziś sytuacja dziewczyn/kobiet ze spektrum autyzmu?

nie są diagnozowane,
otrzymują błędną diagnozę,
otrzymują diagnozę w późniejszym wieku.

Co jest tego główną przyczyną?

brak wiedzy i świadomości wśród specjalistów zdrowia oraz edukacji na temat różnic w prezentacji objawów autyzmu u kobiet i dziewczynek,
narzędzia diagnostyczne często są oparte na objawach charakterystycznych dla autyzmu u chłopców, co utrudnia ich skuteczność w identyfikacji autyzmu u kobiet i dziewcząt,
kulturowe oczekiwania i stereotypy płciowe mogą wpływać na interpretację zachowań i objawów autyzmu u kobiet i dziewcząt, prowadząc do pominięcia lub błędnej diagnozy.

Skutki braku lub błędnej diagnozy:

pogorszenie samopoczucia, zdrowia psychicznego,
trudności w edukacji,
problemy z zatrudnieniem i osiągnięciem niezależności.

Rekomendowane strategie wsparcia:

Poszerzanie wiedzy na temat funkcjonowania dziewczyn ze spektrum.
Obserwacja subtelnych objawów.
Analiza relacji społecznych.
Identyfikowanie stereotypowych zachowań.
Obserwacja radzenia sobie z emocjami.
Otwartość na informacje o funkcjonowaniu w domu.
Współpraca z rodzicami w zakresie podjęcia działań diagnostycznych.
Wsparcie psychologiczne w szkole.

Zestaw pytań pomocniczych dla rodzica/nauczyciela:

Komunikacja

Czy dziecko patrzy w oczy, ale czy to wygląda naturalnie, czy trochę "wymuszenie"?
Czy mimika twarzy (uśmiechy, reakcje) pasuje do sytuacji?
Czy podczas rozmowy gestykuluje naturalnie czy raczej sztywno lub w sposób przesadny?

2. Rozmowa

Czy dziewczynka potrafi rozmawiać swobodnie, czy raczej mówi bardzo oficjalnie?
Czy rozumie żarty, ironię, ukryte znaczenia?
Czy gdy opowiada o czymś, bardzo się zagłębia w szczegóły i trudno jej zmienić temat?

3. Kontakty z rówieśnikami

Czy łatwo nawiązuje znajomości?
Czy przyjaźnie są głębokie, czy raczej "na pokaz"?
Czy w grupie potrafi się dostosować, czy raczej trzyma się sztywno własnych pomysłów?

4. Ukrywanie trudności

Czy po powrocie ze szkoły/przedszkola dziecko jest bardzo zmęczone, rozdrażnione, płacze?
Czy dziecko "maskuje" swoje trudności przed innymi, ale w domu widać przeciążenie?

5. Zainteresowania i codzienność

Czy dziewczynka ma bardzo intensywne zainteresowania, o których potrafi mówić godzinami?
Czy dziecko bardzo przywiązuje się do codziennych rytuałów i źle znosi zmiany?
Czy dziecko wykonuje czasami powtarzalne ruchy (np. wiercenie, kręcenie włosów, kiwanie)?

Literatura:

Dorota Bartosiak, Autyzm u kobiet - dziewczyna ze spektrum autyzmu to i ja.
Red. Ewa Furgoł, Pasjonatki. O dziewczynach w spektrum autyzmu.
A. Rymkiewicz, M. Janas-Kozik, A. Słopień, Dziewczęta i kobiety z autyzmem.
Sarah Hendrickx, Kobiety i dziewczyny w spektrum autyzmu.
Tony Attwood, Temple Grandin, Teresa Bolick, Autyzm u dziewczynek.
Cynthia Kim, Dziewczyny w spektrum autyzmu. Czym różnią się od chłopców?